Atelier Delalande Tabourin (ADT) uit Parijs heeft de renovatie afgerond van een huis van 300 vierkante meter in een woonwijk uit de jaren 1950 in de stad Versailles. ADT introduceerde vier architecturale ingrepen in het donkere interieur van het huis: vier "putten" - voor verlichting en circulatie - die de bestaande vloeren doorboren en fungeren als onderscheidende elementen waarrond ruimtes worden gearticuleerd. Deze nieuwe toevoegingen zijn gemaakt met betonnen chamotte (grog), een materiaal dat wordt verkregen uit de gebroken scherven van bakstenen. Aan de buitenkant wordt het zware kubusachtige uiterlijk van het huis verlicht door een reeks bakstenen stèles op de sobere gevel. ADT's werk met materialiteit bereikt een gevoelige dialoog tussen de nieuwe architecturale interventies en de bestaande bakstenen stèles.
Dit doorsnedemodel toont de verschillende materiaalinterventies van het project. Met de klok mee van links: entree, hoofdtrap en kelderkoepel.
Bekisting op de bouwplaats voor het storten van de betonnen chamotte dakramen.
Atelier Delalande Tabourin werd in 2017 opgericht door architecten Nicolas Delalande en Sébastien Tabourin. In zijn architectuurpraktijk richt de studio zich meer op de contextualisering van materialen dan op een specifieke zoektocht naar vorm of visuele identiteit. ADT werkt bij voorkeur met lokale geologische materialen en ambachten, met bijzondere aandacht voor het hergebruik ervan.
Architectonische ingrepen
Toen ADT voor het eerst het interieur van het huis ontdekte, trof het een verwarrende verdeling van de kamers aan, met woonruimtes die waren losgekoppeld van een royale perifere tuin en een onderbenutte kelder die geïsoleerd was van de rest van het pand. Sébastien Tabourin legt uit dat het concept achter het project eenvoudig is: "In hun verzoek om hun huis te renoveren, vroegen de klanten of we meer waarde konden toevoegen aan de kelder - tot op dat moment was deze niet op een zinvolle manier gebruikt. Het huis is erg kubusvormig en had een beperkte circulatie tussen elke verdieping, evenals een nogal donkere sfeer binnenin. We dachten dat het perforeren van het gebouw met grote buizen - gebruikt voor circulatie of licht of beide - het beste antwoord zou zijn."
Elk van de vier architectonische ingrepen heeft een specifieke relatie met de manier waarop het huis wordt gebruikt. "De eerste, bij de ingang, is ontworpen om de toegang tot het huis te verbeteren, zowel te voet vanuit de tuin als met de auto," legt Tabourin uit.
"De grote centrale put is het middelpunt en biedt toegang tot alle verdiepingen. De locatie werd gekozen om de indeling van het huis te optimaliseren en de hoeveelheid werk die nodig was om de structuur te herbouwen te minimaliseren. We hebben ervoor gezorgd dat deze put zichtbaar is vanuit elke belangrijke kamer. Het is bijvoorbeeld de hoofdattractie in de woonkamer. Met zijn grote dakraam fungeert de put ook als dakraam om de ruimte te verlichten en als thermische regulator om verschillende ruimtes te verwarmen of te koelen, dankzij de hoge thermische inertie." Deze centrale put verbindt het souterrain van de woning rechtstreeks met de bovenste verdiepingen, waardoor het zowel volledig toegankelijk als bruikbaar is.
Beton chamotte
De betonnen chamotte die door ADT is gebruikt, is een materiële uitbreiding van de bestaande bakstenen stèles op de gevel van het huis. Het biedt "een opvallende eigentijdse interventie die het bestaande karakter van het huis respecteert en ermee interageert", aldus Tabourin.
Het baksteenmateriaal dat in het project wordt gebruikt (aangeduid als "grogs") is afkomstig van Briqueterie Dewulf, een steenfabriek in Allonne, Noord-Frankrijk. "Deze steenfabriek zet haar onverkochte, slecht gevormde of overgebakken bakstenen opzij om ze te vermalen," zegt Tabourin. "We bezochten de steenfabriek om na te denken over het werken met bakstenen, niet per se met dit afvalproduct. Toen we echter de omvang van de afvalberg zagen, wisten we dat we met dit materiaal aan de slag moesten voor het project."
Ophoping van baksteenafval bij Briqueterie Dewulf.
Na de beslissing om het baksteenafval te gebruiken, voerde ADT als onderdeel van een fase van "grondstofanalyse" een lange reeks tests uit en werkte aan verschillende prototypes met ontwerpster en onderzoekster Anna Saint Pierre (die Granito creëerde, een gerecycled terrazzovloerproduct gemaakt door verschillende fragmenten van eerder gebruikt graniet opnieuw te gebruiken). Er werden tests uitgevoerd in samenwerking met de bedrijven Cemex en Sols om te beslissen over de "granulometrie" (korrelgrootteverdeling) van de binnen- en buitenvloeren. Tabourin merkt op dat het "bijna onmogelijk" zou zijn om de chamotte in een overheidsopdracht te gebruiken vanwege de moeilijkheid om technisch advies te vinden. "Buiten worden de vloeren blootgesteld aan regen," zegt hij. "Wij weten, net als de klant, dat sommige 'klompjes' na verloop van tijd zullen verdwijnen."
Prototypes van de keuze van betonnen chamotte voor binnen- en buitenvloeren.
Gevraagd naar specifieke voor- of nadelen van het gebruik van chamotte in een project zoals dit, zegt Tabourin: "Het wordt ingewikkeld in sommige toepassingen, bijvoorbeeld met vloerverwarming of structureel beton. Het percentage niet-standaard aggregaten in beton varieert van land tot land. Het is bijzonder beperkt in Frankrijk: 3 procent van de toeslagmaterialen tegenover 33 procent in België. Dit verklaart waarom we een natuurlijk bindmiddel moesten toevoegen - afkomstig van dezelfde steenfabriek en chamotte - om de juiste kleur voor de baksteen te krijgen."
Als onderdeel van de renovatie van het huis experimenteerde ADT met de dichtheid van de chamotte als een manier om op subtiele wijze verschillende ruimtelijke sequenties aan te geven aan de bewoners. "In samenwerking met Anna Saint Pierre wilden we spelen met de dichtheid van de vuurvaste klei in de vloeren om een onderscheidend grafisch effect in de woonruimtes te creëren," zegt Tabourin. "Elke kamer heeft een decoratieve rand van 40 centimeter breed. Soms identificeert deze rand een ruimte, zoals een kantoor in een slaapkamer of de keuken in het belangrijkste woongedeelte van het huis."
Er werden verschillende soorten/combinaties chamotte gebruikt aan de binnen- en buitenkant. De lichtputten zijn gemaakt van een chamottestructuurbeton (3 procent chamotte) en natuurlijke kleurstoffen die worden verkregen door de chamotte fijn te malen. De buitenvloeren zijn gemaakt met gebouchardeerd beton, een proces dat kleine vlekjes chamotte blootlegt en ervoor zorgt dat de oppervlakken antislip zijn. De binnenvloeren zijn gemaakt van hetzelfde beton als die aan de buitenkant en hebben een gepolijste afwerking.
In situ recycling
In haar werk heeft Anna Saint Pierre het over "in-situ recycling" - zoals het hergebruiken van de bestaande travertijnen vloeren van het huis - en legt ze sterk de nadruk op het behouden van de geschiedenis van een plek, iets dat wordt vertaald door de materialiteit van het project. "Anna en ik delen een liefde voor oude geschiedenis, met een voorliefde voor antiek," zegt Tabourin. "Naast het gebruik van chamotte om sporen van de oude scheidingswanden in het parket zichtbaar te maken, hebben we de travertin tegels uit de woonkamer hergebruikt als bank voor de zitkamer. We hebben ook baksteen uit het bestaande huis hergebruikt in een Romeinse spoliastijl voor een betonnen wastafelblad. We hadden graag meer kleine op maat gemaakte meubelstukken gemaakt van gerecyclede materialen, maar de klant vond dat geen goed idee."
Duurzaamheid
De renovatie en het herstel van dit huis, in plaats van het af te breken en te vervangen, en het gebruik van chamottebeton voor nieuwe toevoegingen (in feite ongewenst baksteenpuin), hebben naar alle waarschijnlijkheid geleid tot een koolstofbesparing. Als ik dit vraag aan Sébastien Tabourin, antwoordt hij oprecht: "Ik denk het wel, maar slechts een klein beetje." Hij vervolgt: "Het is nog steeds beton en we hebben de structuur van het huis aangeraakt. Het ecologisch verantwoorde ideaal zou zijn geweest om het huis onaangeroerd te laten en erin te wonen zoals het was. Het zou echter een ingewikkeld huis zijn geweest om te bewonen omdat de indeling is ontworpen voor een levensstijl uit de jaren zeventig.
Binnen de architectuur is er een duidelijk evenwicht te vinden tussen de behoeften van de gebruiker en bredere ecologische overwegingen. Tabourin legt uit dat ADT als bureau "de voorkeur geeft aan maximaal respect voor wat er al is, het ontwikkelen van ecologisch verantwoorde en deugdzame architectuur, [zonder] het filter van schoonheid en ruimtelijke emotie uit het oog te verliezen." Hij voegt eraan toe dat, als een jong architectenbureau, "er nog veel te leren en te onderzoeken valt."
ADT's hedendaagse renovatie van dit huis in Versailles verkent de zintuiglijke kwaliteiten van materialiteit. De introductie van verlichting en circulatieputten en het respectvolle gebruik van betonnen chamotte geven het huis een ruimtelijke en emotionele kwaliteit, waardoor het zowel leefbaar als bruikbaar wordt.
